Quan điểm duy vật biện chứng về cấu trúc của ý thức

1. Mô tả ngắn gọn cấu trúc của ý thức

Ý thức có một cấu trúc vô cùng phức tạp. Có nhiều ngành khoa học, nhiều cách tiếp cận nghiên cứu cấu trúc của ý thức. Mỗi cách tiếp cận phân tích cấu trúc của ý thức đều góp phần làm sáng tỏ các yếu tố cấu thành ý thức con người, đưa ra những giá trị quan trọng trong việc phát huy vai trò của ý thức trong hoạt động của con người và xã hội. Tuy nhiên, dù tiếp cận theo cách nào thì cũng chỉ ra rằng có 3 yếu tố quan trọng tạo nên đời sống ý thức của con người, đó là: tri thức, tình cảm và ý chí. Các yếu tố này hình thành, tồn tại và phát triển trong mối quan hệ ràng buộc, chi phối và ảnh hưởng lẫn nhau, tạo nên tính chất phong phú trong biểu hiện của chúng: trong mỗi tình cảm của con người đều có nguyên nhân, nguồn gốc và tác động của các yếu tố tri thức, ý chí;

Ngược lại, mỗi ý thức có thể chứa đựng trong nó những hiểu biết, những tình cảm sâu sắc của con người… Tri thức là tổng thể những hiểu biết của con người về hiện thực khách quan (có thể bao hàm cả sự hiểu biết). kiến thức của mọi người về những hiểu biết sâu sắc đó—nghĩa là khi đạt được sự tự nhận thức). Căn cứ vào lĩnh vực nhận thức, có thể chia tri thức thành nhiều loại như tri thức về tự nhiên, tri thức về con người và xã hội.

Theo mức độ phát triển nhận thức, tri thức có thể được chia thành tri thức hàng ngày và tri thức khoa học, tri thức thực nghiệm và tri thức lý thuyết, tri thức tình cảm và tri thức lý trí, v.v.

Cảm xúc là những rung động thể hiện thái độ của con người trong các mối quan hệ. Cảm giác là một dạng tư duy hiện thực đặc thù, được hình thành từ sự khái quát những cảm xúc cụ thể của con người khi tiếp nhận tác động của ngoại cảnh.

Tình cảm biểu hiện và phát triển trong mọi lĩnh vực của đời sống con người; là nhân tố phát huy sức mạnh, chi phối hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn. Tùy theo từng đối tượng tri giác và những rung động của con người xung quanh đối tượng đó trong các mối quan hệ mà hình thành các loại tình cảm khác nhau như tình cảm đạo đức, tình cảm thẩm mỹ, tình cảm tôn giáo. VV. Ý chí là biểu hiện của nghị lực vượt qua trở ngại trong quá trình thực hiện mục tiêu. Ý chí được coi là mặt động của ý thức, là biểu hiện của ý thức trong hoạt động thực tiễn, ở đó con người nhận thức được mục đích của hành động nên đã đấu tranh với chính mình và với thế giới bên ngoài để đạt được mục đích của mình. mục đích đã chọn. Có thể coi ý chí là sức mạnh của con người đối với chính mình; nó điều khiển, điều chỉnh hành vi để con người có ý thức hướng tới mục tiêu; nó cho phép mọi người thực hiện khả năng tự kiềm chế, tự kiểm soát và quyết đoán bằng cách hành động theo quan điểm và niềm tin của họ.

2. Quan điểm duy vật biện chứng về vai trò của ý thức

Theo quan điểm duy vật biện chứng, có nhiều nhân tố cấu thành đời sống ý thức của con người, nhưng trong đó tri thức là nhân tố cơ bản và quan trọng nhất, đóng vai trò là “phương thức tồn tại của ý thức”. . Trong cấu trúc của ý thức, nhân tố tri thức là nhân tố tác động mạnh mẽ đến nhân tố tình cảm, ý chí của con người và xã hội; là nhân tố thể hiện và tập trung những đặc điểm bản chất của ý thức; là yếu tố đặc biệt quan trọng để phân biệt sự phản ánh sáng tạo của ý thức với các hình thức phản ánh vật chất khác trong giới tự nhiên; là nhân tố cơ bản làm tiền đề cho tính sáng tạo của hoạt động thực tiễn. Vai trò quan trọng của nó ngày càng được chứng minh trong thực tiễn phát triển kinh tế – xã hội trong thời đại phát triển công thương nghiệp của các nước trên thế giới.